Vuurverhalen voor veertien- en vijftienjarigen

Trui Hanoulle stond voor haar auteursresidentie in een klas van het derde jaar Zorg & Welzijn in Tectura Groenkouter in Sint-Amandsberg bij Gent. Ze werkte met hen rond drie pijlers: voorlezen, een verhaal schrijven en kampvuur. Het resultaat lees je in dit hartverwarmende verslag.

Voorlezen met kus

Veertien meisjes en een jongen van veertien, vijftien jaar. Ze heten Ayse, Azem, Ceyda, Ece, Hava, Hüseyin, Lara, Marinela, Medine, Narmada, Nazar, Sena, Vesa, Yuzlem en Zynoya. De meesten spreken thuis Turks, twee Nederlands, een Bulgaars en een Nepalees. Elf jongeren zijn hier geboren, twee zijn zeven jaar in België, twee sinds een half jaar. En er is ook Petra, de hartelijke, geëngageerde en behulpzame lerares Nederlands.

Ik lees (kort) voor, zij lezen (kort) zelf, we verklaren onbekende woorden. Suizen, stuiven, manoeuvre, Melkweg, moerbeibladeren, psychoanalisten, briljant, consortium, askleurig, stromat, gewaad, monotoon, schor, roerloos, evenement, instinctief, absurd, psychedelisch, gedwee, doodongerust, ontzagwekkend, achtergrondkoortje, boeiend, tapijthandelaar, reputatie, froufrou, exemplaar, religieus, luchthaven en lijfstraf passeren de revue. De meest taalvaardigen helpen de anderen, soms geven wij de uitleg. Struikelblokken blijken vaak de typisch Nederlandse, samengestelde woorden.

Hoewel ik expliciet wil inzetten op vrouwelijke auteurs, en als het enigszins kan ook op humor, beland ik eerst bij ‘Zijde’ van Baricco. De stukken die ik kies, slaan aan, mits context, mits nabespreken, mits duiding waar, wanneer, wie en gevoel. Ik leg uit hoe zijde gemaakt wordt: eieren, rupsen, cocon, draad en een zijden slaapzak. Op een grote kaart van Azië komt het traject van Hervé Joncour. De erotische scène met het theekopje beeld ik uit: Hara Kei zittend op de grond, het meisje met de niet-oosterse ogen op zijn schoot, Hervé Joncour ertegenover, de theekopjes tussen hen in, de schuivende hand, het ronddraaien van het kopje, het bedachtzaam drinken, het wijde rode kleed op de tatami, de blikken van en tussen de drie personages. De leerlingen raden. ‘Een zoen!’ roept iemand uiteindelijk. Verrassing, verbazing. Dat het film zou moeten zijn, zeggen ze.

Luisteren, schrijven, prutsen

Het kernstuk van mijn lessen is eenvoudig in uitleg, behoorlijk complex in uitvoering, zo zal gaandeweg blijken. De opdracht: praat met een vrouw die minstens twintig jaar ouder is dan jij. Praat minstens een uur met haar, op een avond, op een rustige plek, alleen met jullie tweëen. Bereid enkele vragen voor, over wat je zelf wilt weten en nog niet weet. Vraag haar naar twee verhalen. Luister. Vraag naar details. Luister nog. Neem het interview op met je telefoon. Maak ook een foto van haar. Of een tekening. Kies het verhaal dat je het boeiendst vindt. Schrijf het uit. Fantaseer erbij wat je niet weet. Veranderen mag maar respecteer haar verhaal. Overdrijf, verzin er een olifant bij of een wolf of een djinn. Zet een punt achter elke zin. Vertel je verhaal.

Relevante vragen:

• “Mijn tante is geen 20 maar 19 jaar ouder, mag dat ook?” (ja)
• “Ik kan geen foto maken, want ik zal online interviewen. Hoe moet dat?” (fantastisch idee, iemand online interviewen, maak een goede screenshot, en selfie met jou aan de computer)

Na de tien lessen komt er een gedrukt boekje met alle verhalen en foto’s, alleen voor ons — dat geef ik ze ook nog mee. En belangrijk: ze mogen het gesprek in hun thuistaal voeren. Nadien moeten ze het wel zelf vertalen, desnoods met Google Translate, het gaat me om het verhaal zelf.

We zoeken samen naar goede interviewvragen. De klas wordt stil. Petra en ik gaan bij iedereen langs. Yuzlem geeft meteen een voorzet: “Hoe was het om voor de eerste keer een kind te krijgen?" Score! Andere vragen: “Hoe heb je mijn papa ontmoet?” “Wat is je grootste angst?” “Hoe was het om van Duitsland naar België te verhuizen?”

De uitvoering heeft veel voeten in de aarde. Meerdere lessen gaan voorbij voor (bijna) iedereen het gesprek gevoerd heeft. En dan komt het uitschrijven. Aanporren, helpen, zuchten, samenwerken, treuzelen, nadenken, verder tikken. En zie, de magie ontstaat, de verhalen bereiken het papier, digitaal of letterlijk zoals bij het Narmada in het Nepali. Les na les pennen de jongeren verder.

DANKZIJ VUUR WERD DE MENS VERTELLER

Is een antropologisch onderzoek dat ik vond uit de jaren 1970 bij de Ju/'hoansi Bosjesmannen. Overdag ging het over praktische zaken, problemen en roddels; zodra de nacht viel en ze rond een vuur samen zaten, kwamen de grote verhalen, de mythes, verbeelding, emoties, herinneringen, diepgang.

Tegen het eind van elke les wordt de klas omgebouwd, tafels gaan opzij, centraal het kampvuur, iedereen in een kring op de grond, duister. We leggen onze gsm’s op houtblokken, met YouTube-video’s van kampvuren en het geluid van knetterend vuur. In twee hoeken van de klas liggen gsm’s met nachtgeluiden, krekels, uilen en wolven. Het wordt muisstil. Verbazing over de verre geluiden. En dan spontane verhalen. Over echte wolven in Turkije die enkele jongeren al gezien hebben. Ze zoeken naar woorden, helpen elkaar om het juiste te vinden, luisteren naar elkaars spannende verhalen. Vesa vertelt over hoe ze als zesjarige aangevallen werd door een wilde hond, hoe die zijn kauwen in haar zij had gezet en hoe ze gered werd. In andere lessen krijgen we een operatieverhaal, een brandverhaal, migratieverhalen, een vierjarig zusje dat niemand wilde maar nu zo geliefd is, broer- en vaderverhalen en hoe die zich moeien met hun kledij. Discussie, gesprek. De jongeren staan te trappelen om aan de beurt te komen. Aanporren tot vertellen blijkt zelden nodig: de vlammen, het vuurgeknetter, de nachtgeluiden, en vooral het duister doen alles.

EN DAN HET BOEKJE

Wat ze uiteindelijk hebben geschreven, de verhalen van oudere vrouwen gemengd met hun eigen ideeën, blijken stuk voor stuk bijzonder. Ik corrigeer alleen spelling en fouten tegen het Nederlands. Vreemde zinsconstructies, maffe wendingen, onlogische sprongen in tijd, laat ik erin, zodat de stem van elke jongere en haar geïnterviewde blijft klinken.

Ze hebben zichzelf en elkaar verrast. En de gezichten als ik de gedrukte boekjes kom brengen, spreken boekdelen (sic). Toevallig gebeurt dat in aanwezigheid van Koen Pelleriaux, afgevaardigd bestuurder GO! Onderwijs, het voltallige bestuur van de school, en zelfs een journaliste van Het Laatste Nieuws.