Tomas Serrien: “Muziek en kunst zijn meer dan ontspanning”

Welke technieken gebruik je om de aandacht van je publiek vast te houden?

“Ik begin altijd met luisterfragmenten. Aan het begin van mijn lezing laat ik een zestal fragmenten horen waarvan ik weet dat mensen die niet vaak als ‘muziek’ zullen bestempelen. Dat roept direct reacties op in de zaal: geroezemoes, vragen, verwondering. Het is een manier om het publiek actief te betrekken en hun verwachtingen te doorbreken. Vanuit die fragmenten bouw ik mijn verhaal op.”

“Daarnaast stel ik eenvoudige vragen aan het publiek, zoals: ‘Wie vond dit lawaai?’ of ‘Wie herkende er iets?’ Zo creëer je interactie en zet je mensen aan het denken. Het publiek voelt zich bovendien meteen betrokken omdat hun mening en hun ervaring ertoe doen.”

“Ik ben niet bang om mijn tijd te nemen om iets uit te leggen of ergens over uit te weiden als het publiek dat wenst. Ik ben geen fan van de tendens dat lezingen – zeker in Nederland – steeds korter worden.”

“Ook livemuziek werkt goed: soms neem ik een muzikant mee die ter plekke fragmenten speelt, wat het geheel nog interactiever maakt.”

Pas je je lezing aan voor verschillende groepen?

“Absoluut. Elke lezing is op maat. Voor oudere toeschouwers kies ik bijvoorbeeld vaker thema’s rond klassieke muziek of atonaliteit (muziek die geen vaste toonsoort heeft), omdat dat meestal beter aansluit bij hun achtergrond. Voor een publiek met meer diverse leeftijden werk ik met andere luistervormen of betrek ik actuele thema’s.”
“Sowieso stel ik per lezing één luistervorm centraal. Afhankelijk van het publiek en het thema kies ik een van de zes luistervormen* die ik in mijn boek ‘Hoor’ uiteenzet, en die werk ik dan samen met het publiek uit. Zo krijgt elke lezing een eigen focus en dynamiek, en blijft het voor mezelf ook steeds vernieuwend. Soms geef ik inleidingen bij concerten, wat weer een heel andere aanpak vraagt dan een thematische lezing rond mijn boeken.”

*De zes luistervormen zijn: onvoorspelbaar luisteren, multi-etnisch luisteren, atonaal luisteren, transgressief luisteren, tijdloos luisteren en onecht luisteren.

Wat is de belangrijkste boodschap die je toeschouwers wilt meegeven?

“Voor mij is het essentieel dat je je publiek niet onderschat. Je hoeft moeilijke onderwerpen niet te versimpelen, maar je moet wel een invalshoek vinden die aansluit bij hun leefwereld. Zo probeer ik in mijn werk om muziekfilosofie toegankelijk te maken. Mijn werk vertrekt vanuit de idee dat luisteren naar muziek nooit neutraal is: iedereen brengt een eigen culturele en persoonlijke achtergrond mee die de luisterervaring beïnvloedt. Iedereen heeft met andere woorden zijn dagelijkse soundtrack: een manier van luisteren die vanzelfsprekend lijkt, maar gevormd is door gewoontes en opvoeding. In mijn lezingen probeer ik die vanzelfsprekendheid te doorbreken. Ik laat het publiek ervaren dat er andere manieren van luisteren zijn en dat het verrijkend is om je open te stellen voor onbekende klanken, muziekstijlen en emoties.”

“De belangrijkste boodschap die ik wil meegeven, is om jezelf de vraag te durven stellen: ‘Wat voor luisteraar ben ik eigenlijk?’ Wees nieuwsgierig naar verschillende soorten luisterervaringen. Door je open te stellen voor nieuwe klankwerelden, word je niet alleen een rijkere luisteraar, maar ook een toleranter mens. Dat is de kracht van muziek en van kunst in het algemeen – het is meer dan ontspanning. Ze leren je omgaan met je eigen emoties en vertellen ook iets over hoe het gesteld is met de wereld en wat er leeft in onze maatschappij.”

Wat zijn de grootste uitdagingen die je tegenkomt tijdens lezingen?

“Mijn lezingen staan of vallen met luisterfragmenten en ik neem soms ook een muzikant mee. Daarom is het belangrijk dat de techniek goed werkt. Ik steek veel tijd in de voorbereiding en communicatie vooraf; als er dan op het moment zelf dingen niet in orde zijn, zorgt dat voor stress. Het is ook altijd spannend of er een goede match zal zijn met het publiek en de organisator. Gelukkig is dat tot nu toe altijd goed meegevallen.”

“De grootste uitdaging voor mij is echter tijdsmanagement: in de beperkte tijd die ik heb, wil ik veel vertellen en fragmenten laten horen. Ik vind het ook belangrijk om het publiek de kans te geven om te reageren en hun ervaringen te delen. En als er vragen zijn, weid ik graag uit. Binnen het strakke tijdsschema van een lezing is dat soms lastig. Het is bij momenten een pijnlijke paradox: een lezing geven over de tijdsbeleving van muziek en dan tijd te kort hebben. Daarom hou ik ook van boeken: dat zijn trage media.”

Maak je na een lezing tijd om die te evalueren?

“Ja, achteraf evalueer ik wat beter kan. Dat gebeurt vaak in een gesprek met mijn vriendin, als die meegaat, en soms met de organisator. Ik kijk dan vooral naar het tijdsverloop en de structuur: wat werkte goed, waar liep het minder? Wat kan ik nog korter vertellen? Moet er een slide of een anekdote uit? Ik schrijf mijn lezingen niet helemaal uit, maar werk met slides die structuur geven. De evaluatie helpt om de volgende keer nog beter in te spelen op het publiek en het thema.”

Helpen je lezingen je ook bij het schrijven van je boeken?

“Zeker, de reacties van het publiek inspireren me voor nieuw werk, soms zelfs voor een volgend boek. Aan het einde van de lezingenreeks rond ‘Klank’ ontstond bijvoorbeeld het idee voor ‘Hoor’. Hetzelfde geldt voor het boek dat ik nu aan het schrijven ben. Ik zie het als het sluitstuk van de trilogie. Mijn lezingen zijn dus zeker geen extraatje: ze leren me wat er leeft bij mijn publiek.”