8 boeken die levens veranderden

"Thuis kregen we heel veel verhalen mee, over de jeugd van onze ouders in Marokko, onze familie daar. Er werd aan tafel voortdurend verteld. Misschien is het daarom dat ik later ook zo van literatuur ging houden. Het eerste belangrijke boek voor mij was Alex Haley’s biografie van Malcom X, die ik intussen talloze keren heb herlezen. Een tweede, veel recenter, is ‘Zwijg, allochtoon’ van Rachida Lamrabet.

Er zijn veel momenten in mijn leven geweest waarop ik een pijn voelde die ik geen plaats kon geven, omdat ze niet door de samenleving werd erkend en dus geen bestaansrecht leek te hebben. Daar houd je een heel specifiek gevoel van eenzaamheid aan over. Rachida heeft dat gevoel voor mij zichtbaar gemaakt. Dat deed ze met een tastbaar boek, een essay dat intussen deel uitmaakt van ons literaire landschap. ‘Zwijg, allochtoon’ was een zalvende leeservaring, en ongetwijfeld geldt dat voor ontelbaar veel anderen.

Het essay gaat over het belang van je stem. Over hoe je die moet blijven gebruiken, hoe vaak ze ook wordt gedempt. Het getuigt van een uitzonderlijke moed, en die moed zindert na in elk project dat ik sindsdien heb ondernomen en waarvoor ik soms tien nee’s kreeg voordat er een ja kwam: in mijn eigen essay, in de film die ik met mijn broer heb geregisseerd.

Boeken kunnen je twee magische ervaringen laten beleven. Ze kunnen je onderdompelen in een compleet andere wereld, je een cultuur laten ontdekken waarmee je helemaal niet bekend was. Of ze kunnen je een gevoel van herkenning geven. Ik heb mezelf wel vaker herkend in muziek, in dans, in film. Maar in geen ander boek heb ik me zo herkend als in dit essay van Rachida."

Ish Ait Hamou is auteur, regisseur en voormalig danser en choreograaf.

Naar de auteurspagina van Rachida Lamrabet.

"Boeken lijken samen te werken om in mijn hoofd rond te waren en te woekeren. Ze hebben mij tot inzichten gebracht, mij doen walgen, mij doen juichen van plezier en bewondering. Ze kunnen me meenemen door een verrassende stijlvorm, prachtige zinnen, interessante onderwerpen en in het beste geval komt alles samen.

Eén boek dat mij van mijn sokken blies, dat mij verwonderde, verbaasde, choqueerde en dat nog steeds nazindert en mij doet nadenken, is ‘Trofee’ van Gaea Schoeters. Het is geniaal opgebouwd, geeft zich subtiel, mondjesmaat prijs, maar het geeft je zo’n ongelooflijke ethische pandoering dat je volledig knock-out achterovervalt. Wat een afschuwelijk verhaal! Maar wat een kanjer!

Het verhaal: Hunter White leeft voor de jacht op groot wild, in die ultieme krachtmeting met de natuur voelt hij dat hij leeft. Maar als hij naar Afrika vertrekt om een neushoorn te schieten, de laatste van de Big Five die hem nog ontbreekt, geeft het lot de jacht een andere wending. Zijn droom verandert algauw in een nachtmerrie die hem steeds dichter bij de duisternis in zijn eigen hart brengt. Is er nog een weg terug? Het boek behandelt veel thema’s, subtiel, zonder meteen een oordeel te vellen: hoe gaan we om met geld, hoe kijken we naar Afrika, naar de jacht, naar de natuur, naar andere mensen? Is het leven van de ene meer waard dan dat van de andere? Dier of mens?

‘Trofee’ leest als een thrillertrein, de prachtige pen en de slimme opbouw stuwen je voort, je wilt doorlezen tot het einde, hoe pijnlijk ook. Respect, veel respect voor Gaea Schoeters, die het boek bovendien zelf inlas voor mensen met een leesbeperking."

Saskia Boets is directeur lezers, collectie en communicatie bij de Luisterpuntbibliotheek in Brussel.

Naar de auteurspagina van Gaea Schoeters.

"Als kind was ik niet zo’n grote lezer. Met ouders die allebei schrijven, was dat wel een ding: die wilden me natuurlijk aan het lezen krijgen. Dat ging niet altijd goed, behalve met de boeken van Joke van Leeuwen. Zij toonde me dat een boek niet angstaanjagend hoeft te zijn, dat het meer kan zijn dan een verzameling kleine lettertjes. Stond in een van haar verhalen muziek op, dan liet ze de letters op de pagina’s dansen. Was een personage aan het slapen, dan kreeg je een pagina vol zzzz’s. En dan die heerlijke titels: ‘Het verhaal van Bobbel die in een bakfiets woonde en rijk wilde worden’, of ‘De wereld is krom, maar mijn tanden staan recht’. Dan wil je toch lezen?

Later ging ik inzien dat Van Leeuwen ook grote filosofische thema’s aansnijdt. In ‘Kweenie’, over een figuurtje dat uit zijn verhaal is gevallen en op het bed van een kind belandt, schrijft ze over de verhalen die je vertelt over jezelf en welke rol je daarin speelt. Nooit gebruikt ze daarbij lange zinnen of grote woorden, dat is niet haar stijl. Van Leeuwen blinkt uit in ontnuchterende helderheid. Haar boeken hebben me gevormd als filosoof, als iemand die vragen stelt.

Leesplezier draait om het juiste boek vinden voor jou. En Van Leeuwens boeken vielen thuis zowat uiteen van ‘gelezenheid’. Ze moeten nog ergens in de uitpuilende kasten van mijn ouders staan. Ik hoop dat ik ze kan terugvinden, voor wanneer ik zelf kinderen zou hebben. Die creatieve wereld, het gekke en speelse: dat zou ik heel graag doorgeven."

Martha Claeys is filosoof, schrijver en spreker. Ze geeft zelf ook auteurslezingen. Dit is haar auteurspagina.

Naar de auteurspagina van Joke van Leeuwen.

"2024 was een heftig jaar voor mij. Ik voelde me opgebrand, had nood aan mildheid voor mezelf. Die vond ik in Myriem El-Kaddouri’s dichtbundel ‘Hier ligt de waarheid in overdaad’. De gedichten gaan over strijdlust, rechtvaardigheid, biculturaliteit en ook gewoon over een twintiger zijn in deze samenleving.

Het wordt steeds moeilijker om vandaag hoopvol te zijn. Het klimaat baart me grote zorgen, en ook de genocides die momenteel plaatsvinden in Palestina, Jemen, Sudan en Congo maken me treurig. Maar Myriem geeft me perspectief. Ze schrijft pretentieloos, en stelt zich kwetsbaar op. Dankzij haar poëzie ben ik gaan inzien dat ik niet alleen ben, dat we allemaal worstelen – op persoonlijk of maatschappelijk vlak.

Ik las ‘Hier ligt de waarheid in overdaad’ de eerste keer in een ruk uit, daarna nog eens, trager. In het gedicht ‘Zolang de storm maar gaat liggen’ bleef ik deze regel herlezen: ‘Dat ik niet meer nodig heb dan het dak boven en de vluchtige lippen op mijn hoofd’. Ik heb me zo lang niet op mijn plek gevoeld – niet in de wereld en niet in mijn eigen vel. Maar die woorden geven me een gevoel van warmte en geborgenheid, van innerlijke rust. Ze dansen nog vaak rond in mijn hoofd. Intussen zijn Myriem en ik vrienden. Voor haar verjaardag maakte ik een vilten kaartje, met die ene regel erin geborduurd."

Christina Araya De Witte is illustrator en cartoonist, bekend onder de naam Chrostin.

Naar de auteurspagina van Myriem El-Kaddouri.

"Ik was zestien toen ik ‘Zwellend fruit: roman in sprookjes’ van Peter Verhelst als een koortsdroom uitlas. Het boek maakte deel uit van de Boektoppers 2004, een reeks bekroonde boeken die mijn moeder voor me aankocht voor school. De cover – de bast van een megalomane boom die wortel noch kruin lijkt te hebben, omhuld door mist – wekte meteen mijn nieuwsgierigheid op.

Het boek neemt vandaag nog steeds een ereplaats in mijn boekenkast in: de cover puntgaaf, de rug als bij mirakel onbeschadigd, de pagina’s vergeeld, dat wel. Als hunkerende tiener verzwolg ik het boek. En nog eens. En dan nog eens. Misschien bleef het zo ongeschonden omdat ik het boek vanaf de eerste leesteug koesterde. Ik las en bladerde zorgzaam, alsof ik een geheim met me meedroeg. Enerzijds ontwrichtte dat me, anderzijds bezwoer het me. Ik hield ervan hoe Verhelst vermengde en versmolt, mythologische personages in vlees en bloed tot mij liet spreken. Nog nooit had ik zoiets gelezen, en die sensatie kan ik me twintig jaar later nog steeds voor de geest halen. Het boek stuwt me nog steeds vooruit.

Ik keek op naar de vrijheid waarmee ‘Zwellend fruit’ geschreven is. Ik hield ervan hoe de auteur lak had aan regels, met beelden in het rond strooide als sterrenstof, ik hield van de koppigheid en rebellie die doorschemerde. Dat resoneerde enorm bij mijn zestienjarige ik en de teenage angst die ik ervaarde.

Ook de zintuiglijke taal sloeg in. Ik herkende daarin hoe ik zelf naar de wereld keek en hoe die proefde, rook en aanvoelde, de zachtheid ervan als je goed oplet: ‘Soms kwam hij tot stilstand tegen de stam van een beuk en liet zijn vinger in de nerven zakken als in een wonde. Soms was het iets warms dat zich tegen die handpalm aan wreef. Iets als de hals van een dier.’"

Tülin Erkan is schrijver en geeft zelf ook auteurslezingen. Naar haar auteurspagina.

Naar de auteurspagina van Peter Verhelst.

"Als boekhandelaar krijg ik bijna dagelijks de vraag van klanten: heb je ook iets lichts? Ze stellen die vraag met enige schaamte, wat ik bizar vind. En als ik dan rondkijk in de winkel, zeker op de afdeling fictie, dan stel ik vast dat er veel drama is en weinig humor. Je moet als auteur ook over heel veel talenten beschikken als je humor op papier goed wilt brengen. In zijn jeugdboek ‘Geen wonder dat moeder met goudvissen praat’ spreidde Ed Franck al die talenten tentoon.

Ik denk dat ik ongeveer vijftien jaar was toen ik het boek voor het eerst las – ongeveer even oud als het hoofdpersonage Benjamin De Schutter, die aan het eind van de zomervakantie besluit zijn leven vast te leggen in een dagboek. Het kwam er op een heel fijn moment: ik was een beetje de grappenmaker van de klas, maar had niet veel materiaal om mee te werken. En dus heb ik veelvuldig aan mijn klasgenoten geciteerd uit ‘Geen wonder dat moeder met goudvissen praat’. Zo vaak dat ze zeiden: “Stop! We hoeven je boek niet meer!” Een goede boekverkoper was ik op dat moment duidelijk nog niet.

Pas later viel me op hoe literair het boek is. Benjamin is een heel fijnzinnige observator van het uiteenvallende huwelijk van zijn ouders. En hij plundert geregeld de boekenkast van zijn vader, die veel poëzie leest. Dat was voor mij – als een jongen uit een gezin waar niet gelezen werd – een openbaring: dat er naast jeugdboeken ook zoiets bestond als poëzie, en dat gedichten lezen iets was dat je kon doen.

Een goed boek houdt andere boeken als matroesjka’s in zich verborgen. Via de zoekende lezer die Benjamin is, heb ik zelf heel veel ontdekt. Daar ben ik Ed Franck nog altijd dankbaar voor."

Steven Van Ammel is boekhandelaar bij Passa Porta en schrijft columns voor De Standaard der Letteren.

Naar de auteurspagina van Ed Franck.

"Een herfst geleden kon ik me er een tijd niet toe brengen te vertalen. Gevloerd door een groot verlies gaf ik al mijn opdrachten terug, op eentje na. Voor Read My World Festival vertaalde ik het gedicht ‘Kussenkolonisatie’ van Lies Gallez naar het Engels. Vertalers dalen af in iemands taal en in de ene tekst is het aangenamer vertoeven dan in de andere. De woorden van Gallez waren kwetsbare lichtpuntjes, een warme deken waar ik me een poos dankbaar in wikkelde. Nadat ik haar voordracht tijdens het festival op een haar na had verprutst (bedien maar eens een powerpointpresentatie met tranen in je ogen) kocht ik haar debuutbundel ‘Honger, heteronormativiteit en het heelal’. Mijn ontroering kwam voor een groot deel voort uit herkenbaarheid. Maar ook lezers die onvoorzichtig zijn met breekbare objecten, nooit de opmerking kregen dat ze er niet lesbisch uitzien en toevallig niet genieten van de geur van Weleda onder de lakens, zullen zich laven aan de vele lijstjes, beelden en beloftes tussen haakjes (dat beloof ik je).

Zoals dat gaat kan ik pas een seizoenencyclus later verwoorden waarom deze bundel me toen zo aangreep. Voor mij schuilt de kracht van deze gedichten in het vermogen schijnbaar tegenstrijdige emoties – doodsangst en levenslust, verdriet en verliefdheid – met elkaar te verzoenen of op zijn minst naast elkaar te laten bestaan. In het allereerste gedicht, ‘voor mensen die geen troost kennen: een handleiding’, vond ik de handleiding waarvan ik niet wist dat ik die zocht: ‘je moet voor het eerst getroost en je lichaam wil dat niet. Toon geen verzet, troost vraagt overgave, ontspannen schouders en ontspannen wangen waarover tranen zullen rollen. (maar tranen zijn geen must.)’

In deze doodeerlijke poëzie vond ik de geruststelling dat ik ‘via troost de overkant van het verdriet [zou] halen’."

Janne Van Beek is literair vertaler.

Naar de auteurspagina van Lies Gallez.

"Onlangs konden we via een fijne samenwerking met zijn uitgeverij schrijver en acteur Dimitri Leue uitnodigen in onze bibliotheek voor een intieme leesclub over zijn boek ‘Bro’s’. Tien kinderen waren erbij, ze hadden allemaal het boek vooraf gelezen. ‘Dit ga ik nooit vergeten’, zei een van hen achteraf. Je via een boek in een compleet andere wereld storten, en dan ook nog eens een inkijk krijgen in het maakproces dankzij een ontmoeting met de auteur: dat is een magische ervaring. En die heb ik ooit ook zelf beleefd.

Op mijn dertiende bracht Bart Moeyaert een bezoek aan mijn school. Een auteur in een kleine school in de Noorderkempen: het was heel wat. We mochten allemaal een boek kiezen uit zijn oeuvre en ik koos ‘Duet met valse noten’, over een onmogelijke liefde tussen een meisje en een jongen, hoe belangrijk het is om erbij te horen en hoe eenzaam het kan zijn als dat niet lukt. Bart debuteerde in 1983 met dit boek, maar je zou het qua thema en vertelstijl perfect naast ‘Normale mensen’ van Sally Rooney of ‘De eerste dag’ van David Nicholls kunnen zetten. Wat opmerkelijk is, want vandaag vinden wij deze romans de stem van een generatie vertolken. Voor de schoolopdracht die aan Barts auteursbezoek gekoppeld was, moest ik zelf ook nieuwe scènes bij het boek schrijven. Ik heb het toen echt binnenstebuiten gekeerd.

Helaas was ik een introvert meisje en durfde ik Bart niets te vragen, maar ik hield aan zijn bezoek wel een erg krachtig gevoel over. Die schrijver stond daar voor de klas, en hij werd een mens, iemand die je kon benaderen. Ik kon me hem in zijn schrijfkamer voorstellen. Wat tot kort daarvoor een verre fantasie leek, werd tastbaar: een schrijver was iemand die je zelf ook kon worden. Dat ben ik nooit vergeten."

Ellen Van Tichelt is literair ondernemer en op dit moment bibliothecaris in de bibliotheek van Schoten.

Naar de auteurspagina van Bart Moeyaert.